महोत्तरी- उखुको मूल्यमा मन कुँडाइरहेका जिल्लाका किसानले चिनी उद्योगलाई उखु दिन बाध्य भएका छन्।

गौशाला-१ रामनगरस्थित एभरेष्ट सुगर एन्ड केमिकल इन्डष्ट्रिज (एभरेष्ट चिनी उद्योग) ले यसपालिको उखु क्रसिङ सुरु गरेपछि मूल्यमा चित्त नबुझे पनि किसानले उखु बुझाउन थालेका हुन्। गत शुक्रबार (६ पुस) उद्योगले उखु क्रसिङ सुरु गरेपछि अहिले आफ्नो उखु तौलको पालो पर्खेका किसानको लाम लागेको छ।

'मूल्य त चित्त बुझेको छैन नि, के गरौँ? खुट्टी (दोस्रो वर्षको उत्पादन) उखु काटेर खेतमा अरू बाली लगाउन समय धेरै छैन, बुझाउनै पर्‍यो नि', उखु तौलका लागि उद्योगको ढोकामा पालो पर्खेर बसेका किसान अरुण गिरीले भने, 'हामी (किसान) यति निरीह छौँ कि आफ्नो मेहनतको मूल्य तोक्न पनि भ्याउँदैनौँ, जो तय हुन्छ, हामीले दिनुपर्छ।'

गत साता उखुको मूल्य प्रतिक्विन्टल ६ सय ३५ पाउने सरकारले निर्णय गरेलगत्तै किसान र किसानका प्रतिनिधि संस्थाले आफूहरुलाई समावेश नगराइ सरकारले मूल्य तोकेको भन्दै चित्त दुखाएका थिए।

'हामीले यसपालिको चिनीको मूल्य, खेती लागत (खनजोत, बीउ, मल, श्रम)को मूल्यांकन गरी प्रतिक्विन्टल सात सय ५० रूपैयाँ पाउनुपर्ने माग गरेका थियौँ', उखु उत्पादक कृषक संघका जिल्ला अध्यक्ष नरेश सिंह कुशवाहाले भने, 'सरकारले हामीलाई नराखी उद्योगसँगको सल्लाहमा मूल्य निर्धारण गर्‍यो।'

दोस्रो वर्षको उत्पादन (खुट्टी) काटेर तत्काल अन्य बाली लगाउनुपर्ने हुँदा मूल्य चित्त नबुझे पनि किसान उद्योगलाई उखु बुझाउन विवश हुनुपरेको उनको भनाइ थियो। सरकारले अहिले तोकेको छ सय ३५ मध्ये पाँच सय ६५ रूपैयाँ उखुको मूल्य र ७० रूपैयाँ सरकारले दिने अनुदानबापतको रकम भन्ने स्पष्ट पारिएको छ।

मुडन (पहिलो वर्षको उत्पादन) उखु काट्न ढिलो नभइसके पनि खुट्टी उखुको खेत खाली गर्न अहिले किसानलाई भ्याइनभ्याइ छ। त्यसैले अहिले अरू बाली लगाउने समय नपुग्ने चिन्ताले किसान उखु बुझाउन हतारिएका हुन्।

'पछि जे होला, जे पाइएला, खेत खाली गरेर अन्य बाली लगाउन ढिलो हुँदैछ, त्यसैले खुट्टी उखु बुझाउन हतार छ', गौशाला-१ का किसान चन्देश्वर महतोले भने, 'सरकारले हाम्रो मर्का बुझेर मूल्य बढाइदिने आश मरेको छैन।' खुट्टी उखु भएको खेतबारी खाली गरेर पुस २२ भित्र गहुँ र दलहन लगाइसक्नु पर्ने बाध्यताले अहिले उखु बुझाउन किसानलाई हतार भएको हो।

गत शुक्रबार चिनी उत्पादन थालेको चिनी उद्योगले अहिले  दैनिक २५ हजार क्विन्टल उखु क्रसिङ गर्दैछ। यसपालि गत वर्षभन्दा अलि ढिलो उखु क्रसिङ सुरु भएको हो। 'हामी त मङ्सिर चौथो साता लाग्दै क्रसिङ थाल्ने तयारीमा थियौँ,' उद्योगका महाप्रबन्धक सुरेन्द्र शर्माले भने, 'तर किसान आन्दोलनले ढिलो भयो। यो ढिलाइले उद्योगको ढोकामै आइपुगेको करिब दुई हजार पाँच सय क्विन्टल उखु सुकेर नोक्सान भएको छ।'

अर्को यामका लागि उद्योगले ३० लाख क्विन्टल उखु क्रसिङ गरेर दुई लाख ७० हजार क्विन्टल चिनी उत्पादन गर्ने  लक्ष्य लिएको छ। उद्योगको लक्ष्यअनुसार आवश्यक पर्ने उखुमध्ये १८ लाख क्विन्टल महोत्तरी जिल्लाबाट प्राप्त हुने महाप्रबन्धक शर्माले बताए। यसैगरी अन्य अपुग उखु सर्लाही, धनुषा, रौतहट र बारा जिल्लाबाट लिइने भएको छ।

यसपालि उद्योगलाई आवश्यक पर्ने उखुमध्ये धेरैजसो उद्योगमै आउने हुने उद्योग प्रशासनले जनाएको छ। यसरी करिब २० लाख क्विन्टल उखु उद्योग गेटमा आउने र बाँकी दश लाख क्विन्टल महोत्तरी र सर्लाहीका ग्रामीण भेगमा सञ्चालित ३३  खरिद केन्द्रमार्फत आपूर्ति हुने उद्योगको अनुमान छ।

यसवर्ष  गत वर्षभन्दा उखुको उत्पादन बढेको महाप्रबन्धक शर्माले बताए। गत वर्ष उद्योगले २६ लाख ३० हजार ७४७ क्विन्टल उखु क्रसिङ गरी दुई लाख ४२ हजार तीन क्विन्टल चिनी उत्पादन गरेको थियो । यसपालि उखु चार लाख क्विन्टल बढेसँगै चिनी उत्पादन पनि बढ्ने भएको हो। महोत्तरीमा यसपालि आठ हजार किसानले सात हजार बिघामा उखु लगाएका प्रबन्धक विके यादवको भनाइ थियो।

एक दशक पहिले १८ हजार बिघासम्म पुगेको उखु खेती खस्कदै तीन वर्ष पहिले पाँच हजार बिघामा झरेको थियो। पछिल्ला दुई/तीन वर्षदेखि उखुको भुक्तानी सहज हुन थालेपछि  फेरि यो खेती बढ्दै अहिले सात हजार बिघामा पुगेको छ। उद्योगले उखु तौल भएको एक साता नबित्दै भुक्तानी दिइने जनाएको छ। यद्यपि यसपालि मूल्यमा मन कुँडाएका किसानले सरकारले केही मूल्य बढाइदिने आश भने मारेका छैनन्। रासस