गलेश्वर- म्याग्दीको सबैभन्दा दुर्गम गाउँका रुपमा चिनिएको धौलागिरि गाउँपालिका-१ मा पर्ने गुर्जा गाउँ पछिल्लो समय पर्यटन र जडीबुटीका कारण देश विदेशमा परिचित हुन थालेको छ।

केही वर्षअघिसम्म ‘जीवित मानव सङ्ग्रहालय’ भनेर व्यङ्ग्य गरिने गुर्जा अहिले भने प्राकृतिक स्रोत, जडीबुटी अनि इटालियन गोल्डेन स्याउका कारण चर्चामा आएको हो।

यहाँ यार्सागुम्बा, रातो च्याउ, सतुवा र जडीबुटी मात्रै होइन गत वर्षदेखि इटालियन गोल्डेन स्याउको व्यावसायिक खेतीसमेत सुरु गरिएकाले अहिले गुर्जाको परिचय फेरिएको छ। आजभोलि देशभित्र र विदेशमा समेत गुर्जा गाउँलाई ‘हर्बल हब’ भन्न थालिएको यस गाउँका वडाध्यक्ष झकबहादुर छन्त्यालले जानकारी दिए। उनका अनुसार गुर्जामा इटालियन जातको स्याउका बिरुवा काठमाडौँदेखि लगेर रोपिएको थियो।

जिल्लास्थित कृषि ज्ञान केन्द्रको ५० प्रतिशत र धौलागिरि गाउँपालिकाको ७५ प्रतिशत अनुदानमा यहाँका २५ किसानले उक्त स्याउको ८०० बेर्ना लगाएका थिए।

गुर्जामा सुरु गरिएको स्याउको व्यावसायिक खेती जिल्लाकै पहिलो हो। राम्रो फल नदिएपछि गुर्जावासीले पुरानो स्याउको बगैँचालाई मासेर विदेशबाट आयातित हाइब्रिड जातको स्याउ लगाएका हुन्। गुर्जा गाउँबाट ढोरपाटन, गुर्जा, पुथा र चुरेन हिमालको बेस क्याम्पको एउटै पदमार्गबाट रुकुम निक्लने यार्सा पदमार्ग पर्दछ। बेस क्याम्पबाटै डोल्पा, गुर्जाबाट धौलागिरि बेस क्याम्प पुग्न सकिने भएकाले एडभेन्चर ट्रेल हब’ का रुपमा पनि परिचित हुन थालेको वडाध्यक्ष छन्त्यालले जानकारी दिए।

गुर्जा गाउँ अल्पसङ्ख्यक छन्त्याल जातिको बसोबास रहेको स्थल हो। गुर्जा गाउँलाई कसैले जोकको रुपमा टुप्पीदेखि माथि ठाउँ छैन, गुर्जादेखि माथि गाउँ छैन पनि भन्ने गर्दछन्। गुर्जा, चुरेन र पुथा हिमालको फेदीमा रहेका छन्।  गुर्जाबाट सबैभन्दा नजिकको मानव बस्तीमा पुग्न कम्तीमा आठ घण्टा पैदलयात्रा गर्नुपर्ने पनि भन्ने गरिन्छ पर्यटक गुर्जा हुँदै ढोरपाटन, गुर्जा हिमाल, पुठा हिमाल र चुरेन हिमालको आधार शिविर क्षेत्रको भ्रमणमा जाने गर्दछन्।

पर्यटकलाई मन पर्ने गुर्जामा २५८ घरपरिवारले बसोबास गर्दछन्। यहाँ छन्त्यालको जीवनी, सभ्यता र संस्कृति चिनाउन सकिने आँखीझ्याल पनि भएको पर्यटन व्यवसायी राजेश शाक्यले बताए। उहाँका अनुसार परम्परागत शैलीका घर, मौलिक कला, संस्कृति अनि सरल र मिजासिला अल्पसङ्ख्यक छन्त्याल समुदायको जीवनशैलीलाई बुझ्न र रमाउन गुजार्मा आन्तरिक तथा बाह्य पर्यटक जान थालेका छन्।

गुर्जाबाट दलसिंगे खर्क, भुजुंगेखर्क, गुर्जा बेसक्याम, चुरेन बेसक्याम्प, पुथा बेसक्याम्प हुँदै रुकुमको टकसेरासम्मको पदमार्ग छ। यो मार्गमा यार्सागुम्बा पाइने भएकाले पदमार्गको नाम यार्सा ट्रेल राखिएको हो। गुर्जा गाउँ समुद्र सतहबाट तीन हजार २२० मिटर उचाइमा रहेको छ। 

हिउँदका चार महिना बाक्लो हिउँले ढाक्ने  गुर्जागाउँ पुग्न म्याग्दीको लुलाङ, मुदी गाउँ र बागलुङको ढोरपाटन क्षेत्रबाट गरी जम्मा तीनवटा बाटो छन्। यी सबै बाटामध्ये जुनबाट यात्रा गरे पनि जङ्गलको बाटो यात्रा गर्नु पर्दछ। गुर्जा पुगेपछि पर्यटक ढोरपाटन पुग्ने गर्दछन्। ढोरपाटनमा सिकार आरक्षण छ। धौलागिरी हिम शृङ्खलाको सेरोफेरोमा यो आरक्षणले प्रत्येक वर्ष हजारौँ पर्यटकलाई आकर्षण गराउँदै आएको छ।

बाँझो जमिनमा जडीबुटी खेती

जडीबुटीबाट मनग्गे आम्दानी हुन थालेपछि गुर्जाको बाँझो जमिनमा स्थानीयवासीले जडीबुटी खेती गर्न थालेका छन्। खाली तथा बाँझो रहेको सार्वजनिक जग्गामा एक सहकारीले अतिस जातको जडीबुटी लगाउन स्थानीयबासीलाई प्रेरित गरेको छ।

गुर्जामा सञ्चालित हिमाली कृषि सहकारी संस्था लिमिटेडमा आबद्ध किसानले यसको व्यावसायिक खेती सुरु गरेका हुन्। खाली तथा पाखो जमिनका रुपमा रहेको सार्वजनिक जग्गामा सामुदायिक वनसँगको सहमतिमा सहकारीमा आबद्ध किसानले उक्त जडीबुटीको खेती सुरु गरेका वडाध्यक्ष झकबहादुर छन्त्यालले बताए। स्थानीय किसानलाई व्यावसायिक खेतीतर्फ आकर्षित गर्ने र आयआर्जन बढाएर आत्मनिर्भर बनाउने उद्देश्यका साथ सहकारी संस्थामार्फत पहिलोपटक २५  किसानले जडीबुटीको खेती थालेको वडाध्यक्ष छन्त्यालले जानकारी दिए।

उनले सामुदायिक वन क्षेत्रको साढे दुई हेक्टर जमिनमा अतिस जातको जडीबुटीको बेर्ना लगाएको बताए। अतिसलाई मानिसको पेटभित्र पर्ने जुका मार्ने तथा स्वास्थ्यवद्र्धक जडीबुटीका रूपमा मानिन्छ। बजारमा यसकोे माग उच्च रहेकाले गुर्जामा व्यावसायिक खेती थालिएको बताइएको छ।

समुद्री सतहदेखि दुई हजार ७०० मिटरको उचाइमा अवस्थित गुर्जामा बिसजरा, अमलवेद, पदमचाल, कुट्की, सतुवा, खिरौँला, पाखनवेद, बिख्मा, यार्सागुम्बा, पाँचऔँले, लौठेसल्ला, जटामसीलगायत बहुमूल्य जडीबुटी पाइन्छ। खाली जग्गाको उपयोग गर्ने नीतिअनुसार गुर्जामा अतिसको बेर्ना उत्पादन गरेर खेती विस्तार गरिएको हो। रासस