पाँचथर- यहाँका उच्च पहाडी क्षेत्रमा उत्पादन हुने ‘छुसा’ छुर्पी भरिया र जनावरले बोकेर भारतका बजारमा पुर्‍याउने गरिएको छ। चिल्लो (फ्याट)को मात्रा अत्यधिक भएको यो छुर्पी भारतमा रुचाउने गरिन्छ।

पाँचथरको याङवरक तथा फालेलुङ गाउँपालिकासहित ताप्लेजुङ र इलामका उच्च पहाडी क्षेत्रमा उत्पादन हुने छुसा छुर्पी विगतमा भारतका व्यापारीले सिक्किम राज्यमा लैजाने गर्दथे। अहिले भने पूर्वी भारतका धेरै बजारसम्म यो छुर्पी पुग्ने गरेको याङवरक गाउँपालिका-१ का छुर्पी उत्पादक राजेन्द्र खालिङ राईले जानकारी दिए।

उनका अनुसार यहाँ उत्पादित यो छुर्पी भरियाले बोकेर नेपाल-भारत सीमासम्म पुर्‍याउने गर्दछन्। त्यहाँबाट भारततर्फका व्यापारीले बम्जु (गोरु)लाई बोकाएर बजारसम्म पुर्‍याउने गरेका छन्। 

शेर्पा भाषाको ‘छुसा’को अर्थ टुक्रा भन्ने हुन्छ। विशेषतः सिक्किमका व्यापारीले नेपालमै आएर छुर्पी उत्पादकलाई यसको सीप सिकाएर गएपछि यहाँ यो छुर्पी उत्पादन थालिएको हो। 

'व्यापारीहरु आफैँ आएर टुक्रा बनाउन र टुक्राको माला बनाउन सिकाएर गएपछि यो छुर्पी बनाउन थालेका हौँ', खालिङले भने, 'हामीले उत्पादन गरेको सबै छुर्पीले बजार पाइरहेको छ।'

उच्च पहाडका दुग्ध डेरी तथा गोठालाहरुले यो छुर्पी बनाउने गर्दछन्। छुर्पी बनेपछि व्यापारीले दिएको आकारमै टुक्रा पारी डोरीमा माला उनेर सुकाउने गरिएको छ। उच्च पहाडमा यातायातको पहुँच राम्रो नभएका कारण भारतका व्यापारीले आफैँ भरिया खोजेरसमेत यो छुर्पी गोठ-गोठबाट संकलन गर्ने गरेको खालिङको भनाइ छ। नेपालका धेरै छुर्पी उत्पादकले कुकुरले खाने (डगइट) छुर्पी उत्पादन गर्ने गर्दछन्।

डगइट छुर्पीको तुलनामा यसको मूल्य कम भए पनि यहाँका किसानले यही छुर्पी बनाउने गरेका छन्। 'अर्को छुर्पी बनाउन गाह्रो छ, यहाँ घाम कम लाग्ने हुँदा सुकाउन समस्या हुन्छ, कहिलेकाहीँ छुर्पी फुलिने समस्या हुन्छ', पाँचथरको याङवरक-१ वडाध्यक्षसमेत रहेका खालिङले भने, 'तर छुसामा बिग्रिने समस्या हुँदैन।' अर्कोतर्फ यो छुर्पी जति समय भण्डारण गरेर राखे पनि बिग्रिँदैन।

यो छुर्पी प्रतिमाला एकसय ८० रूपैयाँमा बिक्री हुने गरेको छ। खालिङका अनुसार यो छुर्पीमा चिल्लोको मात्रा अत्यधिक हुने गर्दछ। डगइट छुर्पी बनाउन दूध फटाएर दुईदेखि तीन पटक धोएर सुकाउने गरिन्छ। तर छुसा छुर्पी भने फाटेको दूध नधोइ थप दूध लगाइ बनाइने खालिङले जानकारी दिए। यो छुर्पी खाँदा रसिलो हुने गरेको उत्पादक बताउँछन्। 

उच्च पहाडमा गुणस्तरीय छुसा छुर्पी उत्पादन हुने भए पनि नेपाली बजारले चिन्न नसकेको खालिङको भनाइ छ। 'नेपालको बजारमा यो छुर्पी पुर्‍याउन र उपभोक्तालाई स्वाद चखाउन सके राम्रोसँग चल्ने थियो', खालिङले भने, 'सबैले रसिलो छुर्पी खान पनि पाउँथे।'

खालिङको परिवारले यो छुर्पी उत्पादन गर्न थालेको तीन वर्ष हुन लाग्यो। विगतमा डगइट छुर्पी उत्पादन गर्ने उत्पादकले उक्त छुर्पीले बजार नपाउँदा धेरै सास्ती पनि भोग्नुपर्‍यो। 'अहिले हामी महिनामा ५०० देखि ६०० माला यो छुर्पी बनाउछौँ', खालिङले भने, 'अहिलेसम्म यो छुर्पीमा कुनै समस्या खेप्नु परेको छैन्।' रासस