पर्सा- वीरगञ्ज महानगरपालिका-२ छपकैयाका राजु श्रीवास्तवले दुई दशकअघिसम्म आफ्नै हातले बुनेका रक्षाबन्धन (धागोका डोरा-राखी) बेच्ने गर्थे। श्रीवास्तवले हातले विशेष खालको फोममा रंगीचंगी धागोको सहायताले रक्षाबन्धन तयार पारेर बेच्थे। समय बितेसँगै अहिले उहाँको परिवारले हातले बुनेर राखी तयार पार्न छाडिसकेको छ।

बजारमा आउने थरीथरीका रंगीचंगी राखीसँग हातले बुनेको राखीले प्रतिस्पर्धा गर्न नसकेसँगै बनाउन छोडेको उनी बताउँछन्। 'पहिला हातले आफै राखी बनाएर बेच्ने गर्थ्यौँ', उनले भने, 'हाम्रो पुस्तैनी पेसा पनि राखी बनाउने पनि थियो, त्यो बेला विशेष खालको फोममा विभिन्न बुट्टेदार रंगसहितको धागोले राखी तयार पार्ने गर्थ्यौँ।'

उनी बजारमा आउने कलात्मक र रंगीचंगी ‘रेडिमेड’ राखीसँग हातले बुनेर तयार पार्ने राखीले प्रतिस्पर्धा गर्न नसकेर बन्द गर्नुपरेको गुनासो गर्छन्। अहिले श्रीवास्तव आफै नेपाल-भारतको सीमावर्ती बजार रक्सौलबाट किनेर ल्याएका राखी वीरगञ्जको गहवामाई मन्दिर प्रांगणमा बिक्री वितरण गर्दै आइरहेका छन्।

यस वर्ष रक्षाबन्धन पर्व भोलि अर्थात् भदौ ३ गते परेको छ। यो वर्ष साउन शुक्ल पूर्णिमाका दिनमा मनाउने गरिन्छ। तराई-मधेसमा दिदीबहिनीले आफ्ना दाजुभाइको दाहिने नाडीमा कलात्मक ढंगले बनाएको राखी लगाइदिने चलन रहेको छ। 

'अहिले बजारका रंगीचंगी रक्षाबन्धनले हातले मेहनत गरेर बुनेका रक्षाबन्धनलाई विस्थापित गर्‍यो, त्यसैले अहिले बजारमा नै पाइने रेडिमेड रक्षाबन्धन ल्याएर बिक्री गर्दै आइरहेका छौँ', उनले भने।

उनको अनुभवमा पहिला जस्तो राखी किनमेलमा पनि सर्वसाधारणको रुचि कम हुँदै गइरहेको छ। 'अहिले अधिकांश मधेसका युवा खाडी मुलुकमा कामको खोजीमा गएका छन्', उनले भने, 'दिदीबहिनीले पनि आफ्ना दाजुभाइ यहाँ नभएपछि के का लागि राखी किन्ने हो र?'

श्रीवास्तव जस्तै वीरगञ्जको माईस्थानमा मौसमी रुपमा बर्सेनि राखीको व्यापार गर्दै आइरहेका नन्दु साह पनि राखीको व्यापार घटेको बताउँछन्। 'पहिला दिनकै १० हजार रूपैयाँभन्दा धेरैको राखी बेचिन्थ्यो', उनले विगत स्मरण गर्दै भने, 'अहिले मुस्किलले दुई हजार रूपैयाँको राखी बेच्न पनि मुस्किल भइसक्यो।'

साहका अनुसार नेपाल-भारत सीमावर्ती बजार रक्सौलमा नै अधिकांश वीरगञ्जबासी खाद्यान्न, लत्ताकपडा र अन्य सामग्री किनमेल गर्न जाँदा उतैबाट राखी पनि किनेर आउँदा यहाँको बजारमा राखीको व्यापार घटेको छ। 'अहिले यहाँका जो पनि रक्सौल नै किनमेलका लागि जान्छन्, उतैबाट राखीको सामान किनेर ल्याउँदा पनि समस्या भइरहेको छ', उनले भने, 'अर्काेतर्फ वीरगञ्जको गल्लीगल्लीमा सबैले राखीको मात्रै व्यापार गर्दा पनि समस्या भएको हो।'

यस वर्ष ५० हजार रूपैयाँ रकम खर्चेर विभिन्न थरीका राखी ल्याएर बिक्री वितरण गर्न लागेको उनले सुनाए। उनले भने, 'अहिले सबै राखी बेच्न पनि समस्या हुने हो कि भन्ने डर लागिरहेको छ।' उनका अनुसार वीरगञ्जको पुरानो बजार मिनाबजार, गहवामाई मन्दिर परिसर, बिर्तालगायत ठाउँमा धेरै राखीको व्यापार हुने गर्छ।

'पहिला-पहिला राखीको व्यापार गर्ने व्यापारी पनि निकै कम हुन्थे, तर अहिले जसले पनि राखीको व्यापार गर्नसक्ने भएकाले पनि बिक्री वितरण घटेको जस्तो लाग्छ', उनी भन्छन्। वीरगञ्ज महानगरपालिका-६ गहवामाईका राज सिंह पनि राखीको पर्याप्त व्यापार नभएकामा दु:खी छन्।

'पहिला जस्तो राखी किन्ने मान्छेको उत्साह खासै देखिएको छैन', उनले भने, 'आज दिनभर र भोलि अपराह्न २ बजेसम्मको अवधिमा राखी बिक्री हुने आशा गरेका छौँ।' वीरगञ्ज आसपासको बजारमा अहिले पाँच रूपैयाँदेखि दुई सय ५० रूपैयाँ मूल्य पर्ने राखी बजारमा उपलब्ध रहेका छन्। रासस