मनाङ- विकट जिल्ला मनाङमा औषधीय जडीबुटी यार्सागुम्बा संकलन नाम्के खर्कबाट सुरु गरिएको छ। यहाँका धेरै खर्कमा यार्सागुम्बा पाउने भए पनि खोज्न भने नासोँ गाउँपालिका-८ ताचैस्थित नाम्केबाट संकलन थालिएको हो।

यही बैशाख १० गतेदेखि नाम्के खर्कबाट करिब दुई सय जना यार्सागुम्बा संकलनको अनुमति लिएर खर्कतर्फ गएका छन्। अनुमतिपत्रबिना औषधीय जडीबुटी संकलन गर्न पाइँदैन। त्यसले गर्दा अनुमति लिएपछि मात्रै खर्कतर्फ जान दिइने गरिन्छ।

संरक्षण क्षेत्र व्यवस्थापन समितिका अध्यक्ष एवं नासोँ-८ का वडाध्यक्ष याद घलेले यार्सा पाइने नजिकको खर्कबाट बैशाख १० गतेबाट संकलन सुरु हुने जानकारी दिए। उनका अनुसार मनाङमा यार्सागुम्बा संकलन थालिने पहिलो गन्तव्य नाम्के खर्क हो। खर्कबाट यार्सागुम्बा संकलन गर्न अनुमति दिने निर्णय बमोजिम संकलकलाई अनुमति दिइएको उनले बताए।

उनले भने, 'अन्नपूर्ण संरक्षण क्षेत्र आयोजना (एक्याप) इलाका कार्यालयको संयोजकत्वमा संरक्षण क्षेत्र व्यवस्थापन समितिले यार्सागुम्बा संकलनका लागि अनुमति दिएपछि मात्रै खर्क जान पाउने प्रावधान रहेको छ, सोही अनुरुप यार्सागुम्बा संकलनका निम्ति नाम्के खर्कमा स्थानीयका साथै बाहिरी जिल्लाबाट आएका व्यक्तिलाई संकलन अनुमति दिइएको छ।'

मनाङमा बैशाखदेखि असार मसान्तसम्म यार्सागुम्बा संकलन गर्ने उपयुक्त समयका रूपमा लिइन्छ। यार्सागुम्बा खोज्ने क्रममा विसं २०६६ मा नारस्थित नाम्ग्य खर्कमा गोरखाका सात जनाको स्थानीयले हत्या गरेका थिए। त्यसपछि सुरक्षा चुनौतीका कारण मनाङको साविकको नार र फुगाउँ विकास समितिमा यार्सागुम्बा संकलन रोकिएको थियो। अहिले त्यस्ता घटना दोहोरिन नदिन अन्य जिल्लाका संकलकलाई अनुमति दिइँदैन।

नार्पाभूमि गाउँपालिकाका अध्यक्ष कोन्जो तेन्जिङ लामाले अहिले यार्सागुम्बा संकलन गरिने भए पनि बाह्य जिल्लाका संकलकलाई अनुमति नदिइएको बताए। उनले भने, 'सुरक्षाको चुनौतीकै कारण बाह्य जिल्लाबाट आउने यार्सागुम्बा संकलकलाई रोक लगाइएका छौँ, विगतमा भएको जस्तो घटना दोहोरिनु हुँदैन भनेर स्थानीयलाई मात्र संकलनको अनुमति दिँदै आएका छौँ।'

यार्सागुम्बा संकलनका लागि अनुमति लिन प्रतिव्यक्ति रु ३५ हजार शुल्क तोकिएको उनले जानकारी दिए। उनले पहिले जस्तै नार र फुमा अन्य जिल्लाबाट आउने संकलकलाई यार्सागुम्बा संकलनमा रोक लगाइएको बताए। उनका अनुसार नार्पाभूमिको नार र फु संरक्षित तथा निषेधित दुवै क्षेत्र भएकाले सुरक्षाको दृष्टिबाट पनि विगतको जस्तो अवस्था सिर्जना नहोस् भनी निर्णय गरिएको हो। जिल्लाका अन्य खर्कमा बैशाखबाट र नार्पाभूमिमा जेठबाट मात्रै यार्सागुम्बा संकलन गरिन्छ।

अन्नपूर्ण संरक्षण क्षेत्र आयोजना (एक्याप) इलाका कार्यालयले यार्सागुम्बा संकलनका लागि स्वीकृति दिएपछि मात्रै संकलन गर्न खर्क पस्न पाउने हुन्छ। मनाङसँगै लमजुङ, गोरखा र धादिङका स्थानीय यार्सागुम्बा संकलन गर्न मनाङका लेक पुग्छन्। नार घटनापछि एक्याप मनाङले यार्सागुम्बा संकलनलाई व्यवस्थित बनाउँदै लगेको छ। सोही अनुरुप बाहिरी जिल्लाका संकलकलाई अनुमति दिइँदैन।

एक्यापका प्रमुख ढकबहादुर भुजेलले नार्पाभूमिका खर्कमा यार्सागुम्बा खोज्न बाह्य जिल्लाका संकलकलाई अनुमति नदिएको बताए। उनले भने, 'सुरक्षाको चुनौतीलाई मध्यनजर गरी नार्पाभूमि, खाङ्सार र पिसाङमा पनि स्थानीयलाई मात्र यार्सागुम्बा खोजीका लागि अनुमति दिने निर्णय भएको छ।' 

संकलकको सङ्ख्या कम गर्ने र कम नै संकलन गर्ने निर्णय गरिएको उनले बताए। उनका अनुसार जिल्लाका तीन स्थानका खर्कमा यार्सागुम्बा संकलनमा बाह्य जिल्लाका व्यक्तिलाई रोक लगाइएको छ। स्थानीय मात्रै संकलक हुँदा खर्कको सुरक्षामा सहज हुने अपेक्षा गरिएको एक्यापले जनाएको छ।

प्रमुख जिल्ला अधिकारी सुवासकुमार लामिछानेले जिल्लाभित्र यार्सागुम्बा संकलनको याम सुरु भएसँगै सुरक्षा व्यवस्थामा कडाइ गरिएको बताए। उनले भने, 'यसलाई व्यवस्थित गर्ने कानुन भनेको यससँग सम्बन्धित निर्देशिकामा यार्सागुम्बा संकलन व्यवस्थापन संरक्षण समितिले गर्ने उल्लेख छ, राज्यबाट शुल्क लिने, कर लगाउने भनेको कुरा त अधिकार प्राप्त निकायले गर्नुपर्ने हो, तर कानूनी रूपमा स्पष्ट नभएकाले यसलाई उपयुक्त फोरममा उठाउनुपर्छ, यो जल्दोबल्दो विषय भएकाले अहिलेलाई साविकमा जे भएको छ, त्यही किसिमले जान उपयुक्त हुन्छ होला हाम्रो बुझाइ छ।'

जिल्ला समन्वय प्रमुख, पालिकाका अध्यक्षहरू, सुरक्षा निकायका प्रमुख र संरक्षण समितिका पदाधिकारी बैठकमा सहभागी हुन्थे। बैठकमा संरक्षण समितिका पदाधिकारी सुरक्षाका सवालमा अग्रपङ्क्तिमा रही जिम्मेवार बन्नुपर्नेमा जोड दिइएको थियो। 

प्रजिअ लामिछानेले भने, 'सुरक्षाकर्मी छन् भनेर सोच्यो भने कहीँ पनि सुरक्षा हुँदैन, हाम्रो सुरक्षाकर्मी तपाईँको साथमा हुनुहुन्छ, ती सूचना समयमा दिने, आवश्यक सहयोग र समन्वय गर्ने कुरामा सहमति भएको छ।' उनले अधिकारको उपयोग गर्नमा संरक्षण समितिका पदाधिकारी नै जिम्मेवार हुनुपर्नेमा जोड दिए।

संयुक्त बैठकले निर्णय गरेबमोजिम पुर्जी काटेर संकलन अनुमति दिइन्छ। पुर्जी काटिसकेपछि मात्रै स्थानीय तथा बाह्य जिल्लाबाट आउने संकलकलाई सहज रूपमा खर्कतर्फ जान अनुमति संरक्षण व्यवस्थापन समितिले जनाएको छ। चार स्थानीय तह रहेको मनाङमा धारापानी र थोँचेबाहेक सबै लेकमा यार्सागुम्बा पाइन्छ । मनाङमा यार्सागुम्बा पाइने क्षेत्रमा संकलन गर्न जाने संकलकले १० वटा यार्सागुम्बा टिपिएकामध्ये एउटा सोही स्थानमा छाड्नुपर्ने प्रावधान निर्धारण गरिएको छ। 

मनाङको नाम्ग्य खर्क, किन्चो लेक, याक खर्क, पिसाङ लेक, फु लेकलगायतका खर्कमा यार्सागुम्बा बढी पाइने स्थान हुन्। यार्सागुम्बा संकलन कार्य नाम्ग्य खर्कबाट सुरु भइ नार, फु र माथिल्लो मनाङको खाङ्सार खर्कमा सकिने छ। असारको पहिलो सातासम्म यार्सागुम्बा संकलन कार्य सकिन्छ। रासस