कतारका अमिर शेख तमिम बिन हमाद अल थानी दुईदिने भ्रमणका क्रममा मंगलबार नेपाल आउँदैछन्। पहिलोपटक कतारका राजा नेपाल भ्रमणमा आउन लागेका हुन्। राष्ट्रपति रामचन्द्र पौडेलको मैत्रीपूर्ण निमन्त्रणामा हुन लागेको कतारी राजाको भ्रमणले दुई देशबीचको सम्बन्ध थप उचाइमा पुग्ने विश्वास लिइएको छ।

पश्चिम एशियाको महत्वपूर्ण शक्ति राष्ट्रको प्रमुखको भ्रमणलाई महत्वका साथ हेरिएको छ। यसै सन्दर्भमा झन्डै दुई दशकदेखि कतारमा रहेर व्यवसाय गर्दै आएका एनआरएनएका संस्थापकसमेत रहेका व्यवसायी आरके शर्मासँग रमेश लम्सालले गरेको अन्तर्वार्ताको सम्पादित अंश:

कतारका राजाले पहिलोपटक नेपालको भ्रमण गर्दै हुनुहुन्छ। कतारमा रहेर व्यवसाय गरिरहेको व्यवसायीका रुपमा यहाँले यो भ्रमणलाई कसरी लिनुभएको छ?

मेरो व्यावसायिक जीवन कतारमा सुरु भयो। मैले कतारलाई आफ्नो दोस्रो घरका रुपमा लिने गरेको छु। मेरा लागि त्यो देश एउटा विश्वविद्यालय जस्तै हो। दुई दशकभन्दा बढी समय मैले त्यहाँ बिताएको छु। दुई देशका बीचमा असाध्यै नजिकको मैत्री सम्बन्ध छ। नेपालमा भूकम्प जाँदा होस् वा अन्य कुनै विपत्तीको समयमा पनि कतारले खुला हृदयका साथ सहयोग गरेको छ। नेपाली दाजुभाइले नै फिफा विश्वकप सम्पन्न गराउन महत्वपूर्ण भूमिका निर्वाह गरेका छन्।

प्रधानमन्त्री पुष्पकमल दाहाल ‘प्रचण्ड’को कतार भ्रमणका क्रममा नेपालका सम्बन्धमा कतारले राखेको सोचप्रति प्रत्यक्ष रुपमा अनुभव गर्नुभएको थियो। प्रधानमन्त्री प्रचण्डले त्यहाँका प्रधानमन्त्री र परराष्ट्रमन्त्रीसँग भेट्नुभएको थियो। त्यस क्रममा प्रधानमन्त्रीले नै कतारका तर्फबाट उच्चस्तरीय भ्रमण नेपालमा होओस् भन्ने सदीक्षा राख्नुभएको थियो। कतारले नेपाललाई एक मित्रको रुपमा र साझेदारको रुपमा हेरेको छ।

यो भ्रमण मध्यपूर्वका राष्ट्र प्रमुखको रुपमा पहिलो भ्रमण भएकाले पनि गौरवपूर्ण रहेको छ। लगानी सम्मेलनको पूर्वसन्ध्यामा उहाँ आउँदै गर्दा कतारले विश्व बजारमा गरेको लगानीको सन्दर्भमा हेर्दा नेपालमा पनि लगानीको श्रीगणेश हुन्छ भन्ने लागेको छ। कुनै आयोजना तत्काल नै सुरु नभए पनि आगामी दिनमा लगानीका लागि ढोका खुल्नेछ भन्ने मलाई लागेको छ। लामो समयदेखि नेपाल र कतारको कुटनीतिक सम्बन्ध छ, संयुक्त राष्ट्र संघलगायतका अन्तर्राष्ट्रिय मञ्चमा दुवै देश एकै ठाउँमा उभिएका छन्। 

कतारका राजाको भ्रमणले दुई देशबीचको सम्बन्धलाई माथि उठाउन र कस्तो भूमिका खेल्छ भन्ने यहाँलाई लाग्छ?

यस भ्रमणले दुई देशबीचको सम्बन्ध पक्कै पनि नयाँ उचाइमा पुग्छ। कुनैबेला प्रत्यक्षरुपमा पाँच लाख नेपाली परिवारसँग कतार जोडिएको थियो। अहिले घटेर तीन लाख ५० हजारको हाराहारीमा आएकोे छ। झन्डै ३० लाखभन्दा बढी नेपाली कतारसँग जोडिएका छन्। लामो समयदेखि कतारमा खाद्य सामग्री त्यसमा पनि जैविक सामग्री यूरोपलगायतका देशबाट आउँछ। त्यसको सट्टामा अब हामीले कृषिजन्य अर्गानिक उत्पादन यो बेलामा सम्झौता गरेर कतारमा बिक्री गर्न सक्नुपर्छ।

कतार एयरलाइन्सलाई कार्गोमा ५० प्रतिशतसम्म छुट गरिदिनुस् भनेर अनुरोध गर्‍यौँ भने पनि त्यसमा सफलता हासिल हुन्छ भन्ने मैले बुझेको छु। नेपालको पानी र अर्गानिक खाद्यान्न पनि कतारको चुल्होमा पुर्‍याउन सकिन्छ।

अहिले विश्वका शक्तिशाली देशहरु स्वच्छ ऊर्जातर्फ आकर्षित भएका छन्। आगामी दिनमा मध्यपूर्वका राष्ट्रलाई पनि स्वच्छ ऊर्जा, साहसिक पर्यटन र डेटा अर्काभिङलगायत सूचना प्रविधि क्षेत्रमा लगानीका लागि आकर्षित गर्न सकिन्छ। त्यसका लागि धेरै बिजुली खपत हुने र धेरै चिसो ठाउँ चाहिने भएकाले पनि त्यसको मात्रा प्रत्येक वर्ष बढ्दै गएकाले ती लगायत अन्य व्यापारका क्षेत्रमा पनि कतारलाई जोडन सकिन्छ।

कतारलाई जोड्दा मध्यपूर्वका धेरै देश जोडिन्छन् भन्ने लाग्छ। कतारसँग भावनाबाटै जोडिनका लागि पर्यटन प्रवर्द्धनबाट पनि सम्भव छ। कतारका राजपरिवारका सदस्यहरु सगरमाथा आरोहण गर्न आउनु भएको थियो। मध्यपूर्वका अन्य देशका नागरिकलाई यहाँ आउनका लागि कसरी सहज वातावरण बनाउन सकिन्छ भन्नेतर्फ हामीले सोच्नुपर्छ। यी काम गर्न सम्भव पनि छ। पक्कै पनि यसबाट नेपाल र कतारबीचको जनस्तरको सम्बन्ध झनै घनिष्ट हुन्छ भन्ने लागेको छ।

नेपालको व्यापार घाटा बर्सेनि बढ्दै गइरहेको सन्दर्भमा नेपाल र कतारबीचको सम्बन्धलाई आर्थिक कुटनीतिका माध्यमबाट जोडौँ भन्ने यहाँको धारणा हो?

एक्काइसौँ शताब्दीको यो दशकमा विश्वभर नै आर्थिक क्रान्ति सुरु भइसकेको छ। हाम्रै छिमेकी राष्ट्रहरु पनि बीस वर्ष पहिले र अहिले कहाँबाट कहाँ पुगिसके। हामीले अपनाउने बाटो पनि विश्वले जे अपनाएको छ त्यही नै हो। आर्थिक क्रान्तिका लागि आर्थिक सहयोग र लगानीलगायतका काममा तीव्ररुपमा अगाडि बढ्नुको कुनै विकल्प छैन। 

ग्यासलगायतका इन्धन निर्यात गरेर कतारले तीस वर्षको अवधिमा जुन प्रगति गरेको छ, त्यो आफैमा महत्वपूर्ण छ। हाम्रोमा पनि आर्थिक रुपमा सम्भाव्य झन्डै ४२ हजार मेगावाट बिजुली उत्पादन गर्न सक्ने क्षमताको पानी त्यसै खेर गइरहेको छ। पर्यटनको प्रशस्त सम्भावना हुँदाहुँदै पनि पर्याप्त मात्रामा पर्यटक भित्र्याउन सकेका छैनौँ। हाम्रा बारी बाँझै हुँदै गर्दा छिमेकी राष्ट्रबाट तरकारी मगाएर खाने संस्कार बढ्दै गएको छ। प्रभावकारी कार्ययोजना ल्याएको खण्डमा छ महिनामा नै आयातलाई विस्थापन गर्न सकिन्छ। ठूलो मात्रामा आयात हुने इन्धनलाई विस्थापन गर्न पनि जलस्रोत र ग्रीन हाइड्रोजनको क्षेत्रमा काम गर्न सक्छौँ। इन्धनलगायतका क्षेत्रमध्ये खाना पकाउने ग्यासको आयात मात्रै कम गर्न सकिए झन्डै ८० अर्ब रूपैयाँबराबर जोगाउन सकिन्छ।

हाम्रोमा अहिले वैधानिक रुपमा १५ खर्ब रूपैयाँबराबर विप्रेषण आइरहेको छ। त्यसमध्ये झन्डै ७० प्रतिशत हिस्सा अनुत्पादक क्षेत्रमा खर्च भइरहेको छ। त्यसको खास कारण भनेको नेपालमा ५० हजारदेखि एक लाख बराबरको लगानी गर्ने क्षेत्र नै छैन। वित्तीय साक्षरता पनि अन्य देशको तुलनामा निकै कम छ। त्यो पैसालाई हामीले सामूहिक लगानी प्राधिकरणमार्फत ‘कलेक्टिभ इन्भेस्टमेन्ट’को अवधारणामार्फत अगाडि बढाउन सक्छौँ।

श्रमिकले पठाएको विप्रेषणको १० प्रतिशत मात्रै रकम नेपाल सरकार जमानी बसेर सामूहिक लगानीमार्फत अगाडि बढाइयो भने वार्षिक डेढ खर्ब बराबरकोे कोष सिर्जना हुन्छ। त्यसबाट आर्थिक विकासको प्रक्रिया अगाडि बढाउन सकिन्छ। नेपालीको बृहत्तर विकासका लागि सो कोष प्रयोग गर्न सकिन्छ। यो विकास बजेटको झन्डै ५० प्रतिशत बराबर हुन जान्छ। लगानी सम्मेलनपछि अर्थमन्त्रीले नियमित रुपमा छलफल गर्ने वातावरण बनाउनुपर्छ। विभिन्न खालका सेमिनार खाडी देशहरुमा गर्नुपर्छ। आगामी पाँच वर्ष लगानी प्रवर्द्धन वर्षका रुपमा काम गर्दै मनाउनुपर्छ। विदेशबाट लगानी ल्याउने कुरा सहज छैन। विश्व बजारमा नेपाल आर्थिक अनुशासनमा सक्षम नै छ। त्यसको लाभ हामीले लिन सक्छौँ। 

कतारमा नेपाली कामदारलाई मर्यादित र व्यवस्थित रुपमा रोजगारी उपलब्ध गराउने र दक्ष श्रमिक लैजानेलगायतका विषयमा कतारी अमिरको भ्रमणपछि केही सुधार होला भन्ने ठान्नुहुन्छ?

कतार सरकारको नियम कानुन उच्चस्तरको छ। त्यहाँको केही निजी क्षेत्रले प्रभावकारी र सकारात्मक काम नगरिदिँदा कहिलेकाहीँ समस्या पैदा हुने गरेको छ। सरकारले कारबाही पनि गरिरहेको छ। नेपाली कामदारका हकमा कतारको व्यवस्था राम्रो छ। समस्या, व्यावसायिक पाटोसँग जोडिएका छन्। केही क्षेत्रमा समस्या भए पनि त्यो समाधान भएर जान्छ भन्ने विश्वास छ।

कतारले नेपालको ऊर्जा क्षेत्रमा लगानी गर्ने भनेर केही समयअघि चर्चामा आएको थियो। त्यो विषय अगाडि बढ्न सकेको थिएन। कतारी राजाको भ्रमणपछि यो विषयले केही सार्थकता पाउला भन्ने ठान्नुहुन्छ?

कतारले नेपालको स्वच्छ ऊर्जामा लगानी गर्ने तयारी गरेकै छ। उनीहरु यस क्षेत्रमा काम गर्न इच्छुक नै छन्। यस भ्रमणपछि नेपालको ऊर्जा क्षेत्रको विकासमा कतार सरकारको तर्फबाट केही न केही प्रक्रिया अगाडि बढ्छ भन्ने नै लाग्छ।

कतारबाट नेपाल र नेपालीले सिक्ने विषयहरु के-के हुन सक्लान्?

शासनका हिसाबले हेर्ने हो भने ‘भिजन विथ एक्जुकेसन प्लान’ नै हो। हाम्रा नेताहरुमा पनि सोच छ तर कार्यान्वयनको पाटोमा समस्या छ। कतार सरकारले भने दुवै विषयलाई सकारात्मक रुपमा अगाडि बढाएको छ। कतारले अगाडि बढाएका विज्ञान प्रविधिको क्षेत्र पनि उत्तिकै महत्वपूर्ण छ। दक्ष जनशक्ति उत्पादनको विषय पनि उत्तिकै महत्वपूर्ण छ। अब नेपालले कतार सरकारले कतारसँग दक्ष जनशक्ति उत्पादनमा सहकार्य गर्नुपर्छ। हवाई उद्योग, विज्ञान प्रविधि, ऊर्जा, चिकित्सा शिक्षाका विषय पनि उत्तिकै महत्वपूर्ण हुन जान्छ। हामीले आफूसँग नभएका विषय र क्षेत्रलाई नै अगाडि बढाउनुपर्छ। इमान्दारिता र लगनशीलता नै कतारबाट खास अर्थमा सिक्नुपर्ने विषय हुन् भन्ने लाग्छ।

भौतिक पूर्वाधारको क्षेत्रमा कतारले गरेको प्रगति र भूराजनीतिक रुपमा समस्या आउँदा समेत त्यसलाई समाधान गरेर सहज रुपमा अगाडि बढ्ने विषयबाट नेपालले के अनुसरण गर्न सक्छ?

भूराजनीतिक रुपमा समस्या आउँदा त्यसलाई कसरी सम्हाल्नुपर्छ भन्ने एउटा कला नै देखियो कतारको। नेपालले पनि विगतमा त्यस्तै समस्या आउँदा सम्हालेको नै हो। तर, कतारले भने त्यसबाट दूधजन्य पदार्थमा आत्मनिर्भर नै भयो। नेपालले ऊर्जा क्षेत्रमा व्यापक लगानी गर्न सकेको भए १० वर्षको अवधिमा धेरै काम गर्न सक्थ्यो। यद्यपि काम त भएको छ, तर अपेक्षित रुपमा भएन भन्ने नै हो। भोलि त्यस्तो अवस्था आउँदा नेपालीले इन्धन नपाएर समस्यामा पर्ने हुँदैन।

कतारले आफूलाई बलियो साबित गर्‍यो। नेपालले तीव्र गतिमा १० देखि १५ हजार मेगावाट बिजुली उत्पादन गर्नु नै पर्छ। त्यसबाट खाना पकाउने ग्यासको आयात विस्थापन गर्न सकिन्छ। त्यस्तै कतारले युग सुहाउँदो आधुनिक प्रविधिसहितको बाटाघाटा निर्माण गरेको छ। त्यो पनि अर्को महत्वपूर्ण पाटोको रुपमा रहेको छ। नागरिक उड्डयन, रंगशाला तथा अन्य भवन निर्माणमा गरेको उल्लेख्य प्रगतिबाट पनि हामीले सिक्नुपर्छ।

नेपालले कसरी कतारका व्यवसायी, उद्योगी र लगानीकर्तालाई आकर्षित गर्न सक्छ? लगानी सम्मेलन र कतारका राजाको नेपाल भ्रमणको क्रममा यो विषयलाई कसरी सम्बोधन गर्नुपर्ला?

नेपाल सरकार र कतार इन्भेस्टमेन्ट अथोरिटीबीच समझदारी हुनु जरुरी छ। त्यसपछि प्रचार प्रसारको काम गर्नुपर्छ। अर्थमन्त्री वा नेपाल सरकारका उच्च अधिकारी गएर नियमित रुपमा सेमिनार पनि गर्नुपर्छ। कतारमा कतारी कम्पनी मात्रै छैनन्, संसारभरका ठूला कम्पनी पनि त्यहीँ छन्। यूरोपेली, अमेरिकी कम्पनी पनि छन्। त्यहाँ गएर हामीले बजारीकरण गर्नुपर्छ। पिफाका परियोजना सहज कार्यान्वयन भए। सेवा क्षेत्रमा पनि हामीले त्यत्तिकै चासो राख्नुपर्छ। नेपालमा लगानी आउने सम्भाव्य गन्तव्यमा रहेका दूतावासमा अर्थतन्त्रका जानकार र लगानी क्षेत्रका जानकारको व्यवस्था गर्नुपर्छ। सबैभन्दा धेरै खर्च गर्ने पर्यटक भनेका मध्यपूर्वका नै भएकाले मध्यपूर्वकलाई पर्यटन प्रवर्द्धनको केन्द्रका रुपमा विकास गर्न सकिन्छ। 

नेपाल र नेपाली नागरिकप्रति कतार सरकार र कतारी जनताको बुझाइ कस्तो रहेको पाउनु हुन्छ?

वर्तमान विश्वको सबैभन्दा ठूलो मूल्य भनेकै इमान्दारिता नै हो। नेपालले त्यो मूल्य सधैँ हासिल गर्दै आएको छ। यो हाम्रो गर्वको कुरा हो। हामीले यसैका आधारमा धेरै काम अगाडि बढाउन सक्छौँ। कतारी पर्यटक नेपाल र नेपालीको सम्मान देखेर खुसीले आल्लादित भएर जान्छन्। उहाँहरुलाई नियमित रुपमा आउने र नेपालको पर्यटन प्रवर्द्धन गर्ने वातावरण बनाउनुपर्छ। विमानस्थलका ससाना समस्या समाधान गर्नुपर्छ। यस्तै, सडक पूर्वाधार निर्र्माणमा पनि ध्यान दिनुपर्छ। 

कतारमा काम गरेर फर्किएका श्रमिकलाई जोडेर दुई देशले संयुक्त रुपमा केही त्यस्ता उदाहरणीय परियोजनाहरु अगाडि बढाउन सक्दैनन्?

ठूलो सङ्ख्यामा नेपाली कामदार विदेश गएका छन्। उनीहरुले विप्रेषण मात्रै नभइ विभिन्न खालका सीप पनि सिकेका छन्। नेपाली विदेश मात्र जाने नभइ उत्तिकै मात्रामा फर्किन पनि थालेका छन्। त्यो त हरेकका लागि एउटा विश्वविद्यालय जस्तै हो। त्यो सीपलाई सही ठाउँमा लगाउनका लागि साना स्टार्ट अप, भेञ्चर क्यापिटल कम्पनी स्थापना गरेर उद्यमशीलता सुरुवात गर्न सक्यौँ भने देशको विकास र श्रमिकको हितका लागि पनि काम हुन्छ भन्ने ठानेको छु। हामीले सामाजिक सुरक्षाको विषय  लगातार उठायौँ। त्यसमा वर्तमान सरकार र प्रधानमन्त्री प्रचण्डले ठूलो मात्रामा सम्बोधन गर्नुभएको छ। केही विषयलाई अझै अगाडि बढाउनुपर्छ। गैरआवासीय नेपालीका केही विषयलाई पनि सम्बोधन गर्नुपर्छ। त्यसो भए संयुक्त रुपमा केही काम अगाडि बढाउन सकिन्छ।

हामी लगानी सम्मेलनको पूर्वसन्ध्यामा छौँ। तपाईँ गैरआवासीय नेपालीको संस्थापक र अभियन्ता पनि हुनुहुन्छ? यस्तो बेला सरकारको अभियानमा तपाईहरुको साथ र सहयोग कस्तो रहन्छ?

एनआरएनको भावनालाई पछिल्लोपटक सर्वोच्च अदालतको आदेशले सम्मान गरेको छ। एनआरएन समृद्ध नेपाल निर्माणको महाअभियान नै छ। हाम्रो पनि कर्तव्यको कुरा हो। हामी अहोरात्र रुपमा अगाडि बढेका छौँ। लगानी बोर्डसँग मिलेर काम गरिरहेका छौँ। सम्मेलनलाई सफल बनाउनका लागि हामी निरन्तर रुपमा लागिपर्छौँ।

यसबीचमा कतारमा रहेर व्यवसाय गरिरहनुभएका व्यवसायीसहित यहाँले हालै प्रधानमन्त्री प्रचण्डसँग पनि भेट गर्नुभएको थियो। सो भेटमा के कस्ता कुराहरु भए?

प्रधानमन्त्रीसँग कतारको राजाको भ्रमणको विषयमा नै कुरा भयो। कतारसँग ल्याउन सकिने लगानीका विषयमा कुराकानी भयो। जलविद्युत् क्षेत्रमा लगानी बढाउने, दुई नयाँ विमानस्थल सञ्चालन गर्ने, शिक्षाको क्षेत्रमा काम गर्ने, प्राविधिक शिक्षाका विषय र कृषि उत्पादन कतारका बिक्री वितरणको वातावरण बनाउने लगायतका विषयमा कुराकानी भयो। प्रधानमन्त्रीले त्यसमा सकारात्मक जवाफ दिनुभएको छ। नेपाल र कतारबीचको मैत्री सम्बन्धलाई थप अगाडि बढाउने विषयमा नै हाम्रो छलफल केन्द्रित भएको थियो। रासस