काठमाडौं- सन् २०२१ को जनवरी १६, शनिबार साँझ ४:४८ बजे। दश नेपाली आरोही एकअर्काका हात समातेर राष्ट्रिय गान गाउँदै पाकिस्तानको केटु हिमालको चुचुरोमा पुगेका थिए। 

हिमाल आरोहणको इतिहासमै ‘विन्टर’ सिजनमा पहिलोपटक नेपाली आरोहीहरुले केटुको शिखर चुमेर विश्व कीर्तिमानी कायम गरेका थिए। संसारकै जोखिमपूर्ण मानिने केटुमा विन्टर सिजनमा सफलतापूर्वक आरोहण गर्नु असम्भवझैँ मानिन्थ्यो। त्यो जोखिमलाई चुनौती दिँदै नेपाली आरोहीले बनाएको विश्व कीर्तिमानी सम्भवतः नेपाली आरोहीको इतिहासकै गर्विलो दिन थियो।

उनीहरुले आरोहण गरेको खबर विश्वका अधिकांश सञ्चारमाध्यममा ‘ब्रेकिङ न्युज’ बन्यो। किनभने केटु हिमाल आरोहणको ६७ वर्षको इतिहासमा यसअघि कसैले पनि विन्टर सिजनमा आरोहण गर्न सफल भएका थिएनन्। त्यसो त माउन्ट केटुलाई आरोहणको दृष्टिबाट संसारकै जोखिमपूर्ण हिमालका रुपमा चिनिन्छ। सन् १९५२ मा अमेरिकी आरोही जर्ज बेलले केटुबारे भनेका थिए, 'इट इज स्याभेज माउन्टेन, द्याट ट्राइज टु किल यु।'

केटु चढ्न जाने आरोहीमध्ये औसतमा २३ देखि २५ प्रतिशत आरोहीको मृत्यु हुने भएकाले पनि केटुलाई चुनौती दिनु भनेको मृत्युसँग पौँठेजोरी खेल्नु हो भनिन्छ। सम्झिँदै भयानक र गर्विलो त्यही टोलीका एक सदस्य थिए, मिङ्मा डेभिड शेर्पा।

'विन्टरमा केटु आरोहण हाम्रा लागि ठूलो उपलब्धि थियो, कैयौँ हिमाल कैयौँपटक आरोहण गरेको अनुभव हुँदा पनि हामीले त्यो क्षणलाई ऐतिहासिक मानेका छौँ', मिङ्माले भने, 'त्यसअघि विन्टरमा गरिएका ४८ वटा प्रयास असफल भएका थिए, हामीले पहिलो प्रयासमै पूरा गर्‍यौँ।'

सफल आरोहण हुनुका कारण टिमवर्क हो भन्छन् मिङ्मा। उनका अनुसार तत्कालीन समयमा सबै नेपालीहरुले व्यक्तिगत कीर्तिमानीका लागि केटु आरोहणको योजना बनाएका थिए। सबैलाई कीर्तिमान आफ्नो नाममा होस् भन्ने चाहना थियो। तर त्यसअघिका असफल प्रयासबारे अध्ययन गर्दा टिमवर्क नभएका कारणले हो भन्ने निष्कर्ष निस्कियो। त्यसैले व्यक्तिगत कीर्तिमानभन्दा पनि सामूहिकरुपमा प्रयास गर्नेमा सहमति जुट्यो।

'हामीहरुबीच कैयौँपटक छलफल भयो, त्यसमा सामूहिक प्रयासमा मात्रै आरोहण गर्नेमा सहमति जुट्यो, चुचुरोभन्दा १० मिटर तलबाट हातेमालो गर्दै नेपालको राष्ट्रिय गान गाउँदै एक साथ शिखर चुम्ने निर्णय भयो', मिङ्माले भने, 'राष्ट्रिय भावनाले हामीलाई एकजुट बनायो।'

त्यो घटना केटुको इतिहासमा नयाँ थियो भने मिङ्माका लागि भने तेस्रो विश्व कीर्तिमान। हाल उनका नाममा पाँच वटा विश्व कीर्तिमान छन्। ती सबै केटुसँगै जोडिएका छन्। उनै मिङ्मा यतिबेला छैटौँ विश्व रेकर्डका लागि केटु आरोहणको तयारीमा छन्।

'म आगामी जुलाईमा सबैभन्दा बढी केटु आरोहण गर्ने आफ्नै रेकर्ड तोड्ने तयारीमा छु', केही दिनअघि आरोहणसम्बन्धी कार्यक्रममा भाग लिन लन्डन जानुअघिको भेटमा उनले सुनाए। उनका अनुसार पहिलो विश्व रेकर्ड ६१ दिनमै सगरमाथा र केटु आरोहणपछि बनेको थियो। दोस्रो रेकर्ड सन् २०१९ मा केटु आरोहणपछि सबैभन्दा सानो उमेरमा आठ हजार मिटरभन्दा अग्ला १४ वटै हिमाल चढ्ने नाममा बनेको थियो। तेस्रो रेकर्ड १० जनाको समूहमा विन्टरमा केटु आरोहण गरेर भएको थियो। भने चौथो विश्व रेकर्ड सबैभन्दा बढी केटु आरोहण गरेर बनेको थियो।

सन् २०२३ मा उनले सबैभन्दा छिटो अर्थात् आधार शिविरबाट चुचुरोमा १४ घण्टा २२ मिनेटमा पूरा गरेर पाँचौँ विश्व रेकर्ड कायम गरे। अब उनी छैटौँ विश्व रेकर्डका लागि सातौँपटक केटु आरोहणको तयारीमा छन्।

मिङ्मा केटु आरोहण गर्न गएको पहिलोपटक सन् २०१३ मा हो। पहिलोपटकको प्रयास असफल भए पनि दोस्रोपटक भने सफल भयो। केटुमा उनका हालसम्म चारवटा प्रयास असफल भएका छन्। 'केटु हिमाल आरोहण आरोहण आफैमा गाह्रो छ, त्यसैले त सगरमाथामा एकै व्यक्तिले ३१ पटक आरोहण गर्दा केटुमा छपटक चढेको रेकर्ड छ', उनले भने।

मिङ्मा शेर्पा समुदायको भए पनि हिमाल आरोहण गर्ने उनी गाउँकै पहिलो व्यक्ति हुन्। फक्ताङ्लुङ गाउँपालिकामा जन्मिएका उनको बाल्यकाल पनि त्यहीँ बित्यो। गाउँका अधिकांश कि ब्रिटिस लाहुरे हुन्थे भने कि त पैसा हुनेहरु अमेरिका, क्यानडा र युरोपतिर जान्थे। मिङ्माको परिवार कृषिमै निर्भर थियो।

सन् २००७ ताका विद्यालयमा पढ्दै गर्दा घुम्नका लागि दार्जलिङको योजना बनाएर काठमाडौं आएका उनी यतै रोकिए। तत्कालीन समयमा मधेसमा आन्दोलन चर्कँदो थियो। काठमाडौंमा पनि हरेक दिन बन्दका घटना भइरहन्थे। आन्दोलनका कारण उहाँ घर जान पाएनन्। काठमाडौंमा बस्न खर्चको जोहो गर्ने क्रममा उनले पर्यटकको भारी बोक्ने काम पाए। दिनको ३ सय रूपैयाँ आम्दानी हुन्थ्यो। तैपनि सन्तुष्ट हुनुको विकल्प थिएन। त्यो समयमा चिनेजानेकाहरुले काम मिलाइदिएका थिए।

भरियाकै काम गर्ने क्रममा मिङ्माले सन् २००९ मा मनास्लुको चार हजार ८ सय मिटरको उचाइमा रहेको आधार शिविरमा ‘किचन हेल्पर’को काम पाए। आधार शिविरमा आरोहीहरु देखेपछि उनको मनमा त्यही समय म पनि हिमाल चढ्छु भन्ने रहर पलाएको थियो।

काठमाडौं फर्किएपछि भारी बोकेर जम्मा गरेको रु ३५ हजार खर्चिएर उद्धार र प्रारम्भिकसम्बन्धी आधारभूत तालिम लिए। त्यसपछि उनी ताप्लेजुङका दोर्जे खत्रीको सम्पर्कमा पुगे। खत्री तीन पटक सगरमाथा आरोहण गरिसकेका थिए। 'उहाँलाई फोन गरेर काम मिलाइदिन भनेँ, उनले सन् २०१० मा मलाई सहायक गाइडका रुपमा सगरमाथा आरोहणका लागि लैजानुभयो', मिङ्माले विगत सम्झँदै भने, 'सन् २०१०, २०११ र २०१२ मा उहाँकै साथमा चीनतर्फबाट सगरमाथा आरोहण गरेँ।'

त्यो समयमा मिङ्मा काठमाडौंबाट प्राइभेट एसएलसी दिँदै थिए। तर आरोहण चल्दै गर्दा एसएलसीको परीक्षा बीचमै छाडेर उनी आरोहणमा गएका थिए। सगरमाथा आरोहणपछि उहाँले उच्चस्तरीय तालिम लिनु सुरु गरे। तर त्यसको केही समयपछि आरोहणमा समस्या आयो।

सन् २०१४ मा खुम्बु आइसफलमा १४ जना आरोहीहरुको मृत्यु भयो। त्यसैमा मिङ्माका गुरु दोर्जे खत्री पनि परे। गुरु नै नरहेपछि मिङ्मालाई अब हिमाल नचढ्ने पो हो कि भन्ने हुन थाल्यो। त्यतिखेर उनी अर्को कम्पनीमार्फत मकालुको आरोहणमा थिए।

त्यसको केही समयपछि अर्थात् सन् २०१५ मा सगरमाथाको आधार शिविरमै छँदा भूकम्पले ठूलो धक्का दियो। भूकम्पका कारण आधारशिविरमा १९ जनाको मृत्यु भयो भने ६४ जना घाइते भए। उनी चार दिनसम्म आधार शिविरमै बसेर उद्धारमा सक्रिय भए। काठमाडौं फर्किएपछि उनी राहत लिएर सिन्धुपालचोक पुगे। सिन्धुपाल्चोकमा भूकम्पको दोस्रो ठूलो धक्काले तर्सायो।

सन् २०१५ को जुलाइमा पाकिस्तानको केटुमा जाँदा अचानक मौसम प्रतिकूल भयो। क्याम्प-३ मा रहेको सबै टेन्टसहित सबै सामग्री हिमपहिरोमा बग्यो। भाग्यले यहाँ पनि मिङ्मा र उनको नेतृत्वको ४० जनाको टिम बच्यो।

हिमालमा पटक-पटक भाग्यले बाँचेपछि अब सक्दो उमेरसम्म यही बिताउँछु भन्ने अठोट लिए। 'हिमालमा भएका ठूला घटनामा लगातार बाँचिसकेपछि मर्नु त कर्म रहेछ भन्ने अनुभव भयो, भूकम्पमा मानिसहरु काठमाडौंका घरभित्रै मरेको घटनाले मृत्युदेखि जोखिम लिन नडराउने भन्ने भयो, मनोबल उच्च भएपछि म यो क्षेत्रमा अझ बढी सक्रिय भएँ', उनले भने।

मिङ्माले हालसम्म आठ हजार मिटरभन्दा अग्ला हिमाल ३५ पटक सफल आरोहण गरिसकेका छन्। सगरमाथा र मनास्लु नौ/नौ पटक चढेका छन् भने केटु ६ पटक र बाँकी हिमालका चुचुरोमा एक/एक पटक पुगेका छन्।

सुरुवात नै सगरमाथाबाट गरेका मिङ्माले पाँचवटा महादेशका हिमाल चढेका छन्। अर्जेन्टिनाको अकोनकागुवा, अफ्रिकाको किलिमिन्जारो, रसियाको इलब्रस कैयौँपटक चढेका छन्। अब उनको ‘बकेट लिस्ट’मा इन्डोनेसियाको कास्र्टेन्ज पिरामिड र अन्टार्टिकाको भिन्सोन म्यासिफ आरोहण बाँकी छ।

मिङ्माले सन् २०१६ हिमाल आरोहणसम्बन्धी ६ वटा भाग भएको टेलिभिजन कार्यक्रम ‘एभरेष्ट रेस्क्यु’मा काम गर्ने मौका पाए। दुई महिनामा उनको टिमले सगरमाथाबाट ५२ जनालाई उद्धार गर्‍यो। सन् २०१६ मे महिनामा मिङ्मासँग जीवनको सबैभन्दा ठूलो अनुभव पनि छ। 

तत्कालीन समयमा उनी एकैदिन सगरमाथा र ल्होत्से आरोहण गरेर आफ्नो नाममा विश्व रेकर्ड कायम गर्ने योजनामा त्यहाँ पुगेका थिए। योजनाअनुसार सगरमाथाको चुचुरोमा पुग्ने दिन पनि आयो। तर भइदियो के भने, भारत कोलकाताका एक दम्पती सगरमाथा आरोहण गरी फर्केने क्रममा थिए। तर चौथो शिविरमा श्रीमान् एक्लै आए, श्रीमतीको अत्तोपत्तो थिएन। रात ढल्दै थियो। ती महिला माथि नै छुटेको खबर सुन्नासाथ सगरमाथा आरोहणको योजना त्यागेर मिङ्मा उद्धारमा जुटे। ती महिला आठ हजार ६ सय मिटरको उचाइमा एक्लै बसेकी रहिछन्। उनी हिउँले हात र खुट्टाका औँला काम नलाग्ने भइसकेको र अनुहार हिउँले डढेको अवस्थामा भेटिइन्।

मिङ्माको टिमले रातारात उनलाई क्याम्प-फोरमा ल्यायो। भोलिपल्ट बिहान क्याम्प-३ हुँदै क्याम्प-२ मा ल्याएर हेलिकप्टरमार्फत काठमाडौं पठायो। काठमाडौंमा उपचारपछि उनी बाँचिन्, तर हात र खुट्टाका औँला भने गुमे। ती महिलासँग त्यसयता तीनपटक भेट भइसकेको छ। प्रत्येक भेटमा आफूलाई बचाएकामा धन्यवाद दिन्छन्।

'६ महिनाअघि काठमाडौंको विमास्थलमा भेट भएको थियो, अहिले त उमेर बढेर होला अनुहार पनि नचिनिने भएको रहेछ, मलाई नामले बोलाउँदै हात देखाएपछि पो चिनेँ', मिङ्माले भने, 'त्यो भेटमा पनि निकै आत्मीय ढंगले कुरा गर्दै धन्यवाद दिइन्।'

मिङ्मा आफूले त्यो दिन लिएको निर्णय जीवनकै सबैभन्दा राम्रो मान्छन्। यदि त्यो दिन रेकर्डका लागि आरोहण गरेको भए अहिलेसम्म टुटिसक्थ्यो, तर ती महिला अहिले पनि जीवित छन्। 'तत्कालीन समयमा लिएको निर्णयले अहिले पनि गर्व महसुस हुन्छ', उनले भने।

हिमाल चढ्ने मिङ्माले आरोहणसम्बन्धी काम गर्न सन् २०१६ मा कम्पनी सुरु गरे। तर व्यवसायको ज्ञान नभएकाले चलेन। सन् २०१८ मा आइपुग्दा ३५ लाख रूपैयाँ डुब्यो। हिमालमा भारी बोकेर कमाएको पैसा व्यवसायमा डुब्यो। पहिलो कम्पनी नचले पनि उनले सन् २०१८ मा निर्मल पुर्जा अर्थात् निम्स दाईसँग मिलेर एलाइट एक्सपेड कम्पनी सुरु गरे। उक्त कम्पनीमा सन् २०२१ मा मिङ्मा तेञ्जी शेर्पा पनि जोडिए।

अहिले उक्त कम्पनीले हिमाल आरोहणसम्बन्धी काम गर्दै आएको छ। उक्त कम्पनीले स्काइ डाइभिङसम्बन्धी तालिमहरु विभिन्न देशमा सञ्चालन गर्दै आएको छ। सन् २०१९ मा मिङ्मा एकै वर्षमा १० वटा हिमाल चढे। सन् २०१९ मा निर्मल पुर्जासँग मिलेर ‘प्रोजेक्ट पोसिबल’ सम्पन्न भयो। जसमा ६१ दिनमा १४ वटै हिमाल आरोहण गर्ने निर्मल पुर्जाको अभियान सफल पार्न मिङ्माले महत्वपूर्ण भूमिका निर्वाह गरे। त्यही प्रोजेक्टअन्तर्गत निर्मल पुर्जाले ६ महिना ६ दिनमा १४ वटा हिमाल चढेर नयाँ कीर्तिमान कायम गरे।

मिङ्माले हिमाल चढेर कमाएको केही पैसा यसै क्षेत्रमै गुमाएका छन्, तर समाजबाट प्राप्त सम्मानमा भने आँच आउन दिएका छैनन्। उनले एभरेष्ट बैंक, स्पार्काको ब्राण्ड एम्बेस्डरका रुपमा काम गरिसकेका छन् भने माउन्टेन ड्यु, क्यानोन क्यामरा, एबोटलगायतका ब्राण्डसँग डिजिटल मार्केटिङमा पनि काम गरिसकेका छन्।

सगरमाथा चढ्न सजिलो भएको हो?

पछिल्ला केही वर्षयता सगरमाथामा चढ्दा ट्राफिक जाम हुने अवस्था छ। सयौँ मानिसहरु एकसाथ चुचुरोतर्फ गइरहेको तस्बिरहरु देखिन्छन्। मैले मिङ्मालाई सोधेँ, के अहिले हिमाल चढ्न सजिलो भएको हो? होइन- मिङ्माको जवाफ थियो।

उनका अनुसार अहिले प्रविधिका कारण सगरमाथाबारे धेरै जानकारी हामीसँग छ। मोबाइलबाटै नेभिगेसन, जिपिएस, मौसम, अल्टिच्युडबारे सजिलै जानकारी पाइन्छ। सगरमाथा आरोहणको बाटोबारे भएका कैयौँ अध्ययन अनुसन्धानका कारण सजिलो बनाएको हो। सुरुमा सगरमाथा आरोहण गर्दा तस्बिर पनि नभएको अवस्थाबाट अहिल थ्रिडी नक्सा पाइन्छ। पछिल्लो समय जलवायु परिवर्तनका कारणले भने असहज बन्दै गएको उनको बुझाइ छ।

'जलवायु परिवर्तनले हिमाललाई प्रत्यक्षरुपमा असर गरेको छ, हिउँ पर्ने र पानी पर्ने समय फेरिएको छ, मौसम कहिले कस्तो हुन्छ भने अनुमान गर्न कठिन छ,', उनले भने, 'हिमालबारे पर्याप्त जानकारी नलिने, शारीरिक र मानसिकरुपमा तयार नहुँदै आरोहणका लागि जानेहरुका लागि समस्या भने हुन्छ।'

अन्य खेलमा गल्ती गर्दा खेलमात्रै हारिन्छ भने हिमालमा एउटा गल्तीले ज्यान जोखिममा पर्छ। त्यसैले शेर्पाले सहयोग गरिहाल्छन् भन्ने सोचले हिमाल आरोहणका लागि तयार हुनु राम्रो होइन। 'कतिपय मानिसहरु शरीरले नसक्ने हुँदा पनि शिखरसम्म पुग्छु', भन्छन्, 'ठूलो रकम त्यसैका लागि खर्च गर्नुभएको हुन्छ, त्यस्तो अवस्थामा हामीले उहाँहरुको अवस्था बुझेर निर्णय लिनुपर्ने हुन्छ', मिङ्माले भने, 'कहिलेकाहीँ आरोहीविरुद्ध पनि निर्णय लिनुपर्ने हुन्छ।'

अब सरकारले सगरमाथा आरोहण पूर्व कम्तीमा सात हजार मिटरको एउटा हिमाल आरोहणको नियम ल्याउने हो भने यसले सबैलाई फाइदा गर्ने उनको बुझाइ छ। त्यसबाहेक सगरमाथामा फोहर ठूलो समस्या बन्दै गएको मिङ्माको बुझाइ छ।

अहिले सरकारले प्रत्येक टिमसँग फोहरका लागि चार हजार डलर धितो राख्छ। फोहर उठाएको प्रमाण देखाएपछि त्यो रकम फिर्ता आउँछ। तर सगरमाथामा फोहर दिनप्रतिदिन बढ्दो छ। त्यसैले आरोही प्रत्येकसँग निश्चित पैसा लिएर आफैले फोहर व्यवस्थापन गर्नुपर्ने मिङ्माको सुझाव छ। त्यसो हुन सकेमा पाँच वर्षमा सगरमाथाबाट फोहर हटाउन सकिने उनको भनाइ छ।

भाइ गुमाएको क्षण

आफूसँगै हिमाल आरोहणमा सक्रिय भाइ कासाङको हिमाल चढ्न छाडेको तीन वर्षमा दुर्घटनामा निधन भयो। सन् २०१२ मा भाइले एसएलसी दिएपछि मिङ्माले आफैसँग राखेर हिमालबारे सिकाएका थिए। भाइले किचन हेल्पर सगरमाथा, मनास्लु आमादब्लम र धौलागिरि आरोहण गरिसकेको थियो। धौलागिरि आरोहण पछि दुवै दाजुभाइ एउटै पेसामा हुँदा जोखिम हुन्छ भन्ने सोचल कासाङ त्यसबाट टाढिएका थिए। तर त्यसको तीन वर्षपछि काठमाडौंको कपनमा रहेको कम्पनीमा आगलागी हुँदा उनको मृत्यु भयो।

'भाइ हिमाल आरोहण छाडेपछि मेरै कम्पनीमा व्यवस्थापकीय भूमिकामा सक्रिय थियो, तर अचानक भएको आगलागीले उसलाई अल्पायुमै गुमाउनुपर्‍यो, त्यो घटना जीवनको निकै पीडादायी क्षण थियो', उनले भने। उक्त घटना हुँदा मिङ्मा मनास्लुको आधार शिविरमा थिए।

‘अक्लिमाटाइजेसन’का लागि आधार शिविर पुगेर केही तल झरेका थिए। घटना घटेको आधा घण्टामा फोन आयो। खबर पाएको भोलिपल्ट बिहान मिङ्मासहितको २३ टिम आरोहण छाडेर हेलिकप्टरबाट काठमाडौं फर्कियो। रासस